Przed wiekami, w obrębie dzisiejszej Jeleniej Góry znajdowało się wiele budowli obronnych, przeważnie usytuowanych na szczytach wzgórz. Dziś, za wyjątkiem Zamku Chojnik, rzadko wspomina się pozostałe warownie. Spośród tych pozostałych najrzadziej mówi się o obiektach z Maciejowej oraz z Zamkowej Góry. Przyjrzymy się dziś uważniej zamkowi z Zamkowej Góry zlokalizowanemu na południowy-wschód od miasta.
Dla mniej lubiących czytanie, na dole artykuły kilkuminutowy film z oględzin szczytu wraz z narracją.
PRZED WIEKAMI
Na początku XV wieku (i najprawdopodobniej w wieku XIV również) na terenie obecnej Jeleniej Góry (i terenach przyległych) znajdowało się co najmniej 6 zamków – Chojnik w Sobieszowie, na Wzgórzu Krzywoustego (dawne Wzgórze Zamkowe), w Maciejowej, na Kozińcu, na tzw. „Końcu Świata” w Borowym Jarze (Zamczysko) oraz na Zamkowej Gorze. Do naszych czasów dość dobrze (chociaż również w formie ruiny) zachował się jedynie ten pierwszy a każdego roku odwiedzają go dziesiątki tysięcy turystów. Zamek na Wzgórzu Krzywoustego został rozebrany decyzją mieszczan aby więcej nie gnieźdżili się na nim rycerze-rabusie. Pozostałe zamki zostały zniszczone (najprawdopodobniej) podczas wojen husyckich w I połowie XV wieku. Ten z Maciejowej oraz z Zamkowej Góry ucierpiały bardziej niż np. warownia z Kozińca, której wieża oraz spora część murów 'stały” podobno jeszcze w XIX wieku.
ZAMKOWA GÓRA
Dawna, niemiecka nazwa góra brzmi Schlossberg a schloss oznacza zamek. Tak więc już sama nazwa góry opowiada nam o swojej przeszłości.
Znajduje się stosunkowo blisko obwodnicy Jeleniej Góry, u jej podnóża funkcjonował przez wiele lat poligon wojskowy.
Obecnie szczyt jest dziki, nie prowadzi na szczyt żaden szlak turystyczny a jedynie ledwo co wydeptana ścieżka. W całości porośnięty jest lasem. W przeszłości był celem spacerów lokalnej ludności oraz odwiedzających miasto przybyszów z daleka. Spora część partii szczytowych tej góry ucierpiała w wyniku działalności kamieniołomu, który pozyskiwał stąd granit od XIX wieku. Można twierdzić, że to właśnie przez działalność kamieniołomu na szczycie nie powstała nigdy żadna zabudowa turystyczna.
Dziś odwiedzają to miejsce nieliczni. Czasem grzybiarze, z rzadka wspinacze wykorzystujący ściany tutejszego kamieniołomu, jeszcze rzadziej Ci, którzy mają świadomość istnienia tu zamku i chcieliby go zobaczyć. Ale to nie jest proste. Zostało po nim bardzo niewiele, a przez wiele lat podważano w ogóle jego istnienie w tym miejscu.
Obecnie mamy pewność, że ów zamek stał na tym wzgórzu, ale o jego wyglądzie wiemy z kolei bardzo mało, prawie nic. Nie zachowało się zbyt wiele źródeł historycznych, które wspominają ten obiekt.
ZAMEK
W 2009 roku badania powierzchniowe prowadziło tu Muzeum Karkonoskie we współpracy ze Studenckim Kołem Naukowym Archeologów Uniwersytetu Wrocławskiego. Odsłonięto wtedy odkryte w latach 30-tych XX wieku przez śląskich archeologów z Wrocławia, około 12-metrowej długości mur, który posadowiony był na litej skale.
Wykop z 2009 roku (Fot; Maria Legut)
Po 11 latach d badań mur mocno zarósł, ale nie na tyle by nie móc „odczytać” w terenie jest przebiegu. W dodatku można zobaczyć jego przekrój schodząc nad krawędź kamieniołomu.
Eksperci uważają, że to najprawdopodobniej mur obwodowy, chociaż w latach 30. XX wieku uznano, że to fragment okrągłej wieży (ze względu na łukowy przebieg).
Porównanie zaprawy z innymi obiektami w tym regionie pozwala potwierdzić średniowieczny rodowód budowli.
Podczas badań nie udało się jednak okryć innych obiektów pozwalających dokładnie datować zamek. Jest to zastanawiające i każe postawić kilka pytań a propos tego miejsca. Czy taki stan rzeczy spowodowany był, którym okresem użytkowania warowni? Czy pozostałości po „życiu na zamku” nie osunęły się do kamieniołomu w związku z jego funkcjonowaniem? A ponieważ nie udało się odnaleźć innych fragmentów muru obwodowego, może również postawić pytanie czy obiekt został w pełni ukończony? Specjaliści twierdzą, że dalszy przebieg murów mógł być ustawiony na litej skale i stąd podczas funkcjonowania kamieniołomu został rozebrany. Niestety to już tylko domysły, nie zachowała się niestety na ten temat żadna dokumentacja.
Nie mamy pojęcia nawet jak wyglądał ów szczyt w tamtych czasach. Można sądzić, że wieńczyły go granitowe wychodnie skalne, między które wpisany był zamek (podobnie jak w przypadku Zamku Chojnik czy Zamku Bolczów czy innych zamkach wybudowanych na skalistych szczytach). Na poniższej mapie rzeźby terenowej w technologii LIDAR widać, jaki obszar szczytowych partii zajął kamieniołom.
Na „pozostałej” części szczytu znajdują się formacje skalne, podobnie zresztą na zboczach szczytu. Bardzo prawdopodobne, że działalność kamieniołomu zniszczyła formacje skalne na szczycie a wraz z nimi czytelne ślady mogą ce przybliżyć wygląd dawnego założenia obronnego w tym miejscu.
Możliwe, że zamek na Zamkowej Górze wraz z wymienionymi zamkami tworzył coś na rodzaj systemu obronnego jeleniej Góry, ale to jedynie przypuszczenia.
Ze szczytu rozpościera się panorama miasta jelenia Góra, ale obecnie jest mocno ograniczona przez drzewa. W przeszłości natomiast szczyt musiał być pozbawiony drzew, a zamek miał kontakt „wzrokowy’ z zamkami na Wzgórzu Krzywoustego oraz zamkiem na Kozińcu. Jakby nie było, funkcjonowanie w przeszłości tak dużej ilości warowni na tak niewielkiej przestrzeni może świadczyć o wartości tych ziem, nie broni się przecież obszarów nieistotnych.
KONIEC ZAMKU
O obiekcie wspominają jak dotąd jedynie 2 źródła historyczne – Historyczno-topograficzny opis miasta Jeleniej Góry autorstwa Hensel’a z końca XVIII oaz kronika Herbst’a z XIX wieku. W obu przypadkach wspominają rok 1427 gdy wojska husyckie po nieudanym oblężeniu Lwówka Śląskiego oraz trzykrotnym (nieudanym) ataku na Jelenią Górę zaatakowały pobliskie zamki m.in. „(…) das Schloss im Grünbusche (…)”. Mianem Grünbusche określano natomiast cały obszar leśny w tym rejonie w którego skład wchodziła również Zamkowa Góra.
Tak więc oficjalnie uważa się, że kresem zamku na Zamkowej Górze była 3. dekada XV wieku oraz atak Husytów. Historią, która ten obiekt dzieli z wieloma innymi obiektami na Śląsku, zwłaszcza w pasie przygranicznym.
VIDEO SPACER 🙂
JAK DOTRZEĆ?
Najwygodniej dotrzeć od strony południowej, lewą krawędzią kamieniołomu prowadzi wydeptana ścieżka. Od strony północnej oraz północno-wschodniej wejście jest wymagające gdyż cały teren usiany jest blokami skalnymi różnych rozmiarów oraz jest mocno zarośnięty drzewostanem, samosiejkami oraz krzewami.
PODZIĘKOWANIA I POZDROWIENIA
Na koniec chciałbym podziękować Marii Legut-Pintal za udostępnienie wyników prac archeologicznych na Zamkowej Górze. Co ciekawe, z mojego prywatnego punktu widzenia, z Marią znamy się od liceum, nawet swojego czasu razem reprezentowaliśmy szkołę, do której uczęszczaliśmy, na olimpiadach turystyczno-krajoznawczych 🙂 W w/w badaniach brał udział również archeolog Tomasz Miszczyk, którego również mam przyjemność znać osobiście i który w przeszłości było moim wykładowcą na kursie przewodnickim a obecnie „kolegą po fachu”. Serdecznie Was pozdrawiam 🙂
Bibliografia:
1. Maria Legut, Tomasz Miszczyk; Sondażowe badania archeologiczne domniemanego obiektu obronnego na Górze Zamkowej w Jeleniej Górze, 2009
2. Hensel J.D.1797. Historisch-topographische Beschreibung der Stadt Hirschberg seit ihrem Ursprunge bis auf t:Uts jahr 1797, Hirschberg: Wolfgang Pittschiller und Comp.
