Z początkiem 2008 roku zniknęła z map powiatu kamiennogórskiego (dolnośląskie) wieś Debrznik a pojawił się na nich Dębrznik. Dlaczego tak się stało? Do czego nawiązywała poprzednia nazwa miejscowości? Czym jest debrza? Jak wygląda? O tym w dzisiejszym materiale. Oprócz refleksji nad nazwą wsi z powiatu kamiennogórskiego zajrzymy również w dziką Rumunię by podejrzeć największą debrzę w Europie!
DEBRZNIK
Piękna nazwa! Piękna i ciekawa, chociaż trudna w skojarzeniu z … czymkolwiek.
Funkcjonowała od 1945 do 2008 roku.
Debrznik na mapie z lat 70-tych
Ten brak skojarzenia finalnie okazał się jej zgubą. Społeczność lokalna podobnie jak i administracja nie potrafiły powiązać nazwy miejscowości z jej znaczeniem i stąd następowały pomyłki – z „e” robiono głoskę nosową „ę” i tak też tą nazwę zapisywano.
W 2007 roku we wsi miała miejsce ankieta wedle której mieszkańcu wsi mogli opowiedzieć się, że pozostaniem przy pierwotnej nazwie Debrznik lub za zastąpieniem jej nową nazwą Dębrznik. Stary Debrznik przegrał i odszedł w niepamięć.
Podobnie, całkiem niedawno temu, stało się z nazwą miejscowości Ściegny (pod Karpaczem) z której zrobiono Ścięgny. Pisałem o tym kilka lat temu w tym miejscu: Jak historyczna i regionalna poprawność staje się błędem a ciąg pomyłek prawdą! Ściegny [*]
DEBRZA
Do czego nawiązywała stara nazwa wsi? Do uwarunkowań geograficznych, a dokładniej do formy doliny zwanej debrzą. W rzeczywistości tutaj również nastąpiło pewne uproszczenie, spłaszczenie, zniekształcenie znaczenia tego słowa. Oznacza ono bowiem geomorfologiczną formę terenu o stromych, V-kształtnych zboczach a takiej tutaj nie uświadczymy. Dębrznik co prawda położony jest w dolinie (rzeki Bóbr) ale to dolina o bardzo łagodnych zboczach. Nie bez wpływu na nadanie takiej nazwy po II wojnie światowej było pewnie polskie znaczenie tego słowa, które zostało przedstawione między innymi przez leksykografa i językoznawcę Samuela Linde. Na początku XIX wieku w „Słowniku języka polskiego”, którego był autorem, można było odnaleźć słowo debrza, które oznaczało „dolina wązka między górami, obrosła drzewami, wodą oblana„. Mniej więcej takie też uwarunkowania geograficzne odnajdziemy w Dębrzniku, chociaż dolina (Bobru i po części również Lesku) wcale nie jest tu wąska a szeroka. Ale w toku powojennych zawirowań i konieczności nadania miejscowości nowej, polskiej nazwy taką właśnie wybrano.
Ale znaczenie słowa debrza, w sensie formy geomorfologicznej o stromych zboczach, również jest w naszym języku wykorzystywane w sposób poprawny. Np. w publikacji geologicznej „Współczesne przemiany rzeźby Polski” wydanej w Poznaniu w 2021 roku, napisanej przez takich autorów jak: A. Kostrzewski, K. Krzemień, P. Migoń, L. Starkel, M. Winowski, Z. Zwoliński (red.), możemy w rozdziale 4. pt „Współczesna ewolucja rzeźby Karpat Zewnętrznych i Podhala” znaleźć taki akapit.
INNE DEBRZE, KOLEJNE BŁĘDY!
Co ciekawe, dokładnie takie same błędy dzieją się obecnie kilkaset kilometrów na wschód od Dębrznika, opodal Tarnowa. Znajduje się Rezerwat przyrody „Debrza„, który swoją nazwą również nawiązuje do tej formy ukształtowania terenu. Ale zdarza się, że również i on otrzymuje nazwę w które z „e” robi się „ę”, a nawet próbuje się wyjaśnić pochodzenie błędnej nazwy „Dębrza” od debów, czy lasu dębowego zwanego dąbrową. Poniżej znajdziecie przykład takiego błądzenia, a co gorsza dokonuje tego organizacja, która takowych błędów nie powinna popełnić bo Polskie Forum Klimatyczne. Na poniższym screenie widać znajduje się zdjęcie na którym widnieje poprawna nazwa tego rezerwatu zapisywana bez „noska” pod „e” a podpisy mimo wszystko twierdzą, że ma być inaczej.
To ten sam błąd, wynikający z tego samego błędnego skojarzenia, który w przeszłości zniszczył „Debrznik” i powołał do życia „Dębrznik”. Być może w przyszłości (oby nie!) nastąpi zmiana nazwy rezerwatu, jeśli pomyłki będą nadzwyczaj częste aż w końcu administracja zgodzi się na zaakceptowanie pomyłek i zmianę nazwy. Wszakże rosną w tym rezerwacie stare dęby więc …
RUMUNIA! DEBRZA GROAPA RUGINOASA!
W Karpatach Zachodniorumuńskich (nazywanych również czasami Apuseni), w Górach Bihor, w Apuseni Natural Park , można podziwiać niezwykłą formę terenową.
Groapa Ruginoasa jest wręcz niesamowita, bo powstaje „na naszych oczach” a jeszcze 150 lat temu była o połowę mniejsza. Teraz to wielka, stroma „dolina” V-kształtna, z bardzo wąskim dnem.
Na pierwszy rzut oka skłania do przypuszczenia, że to jakiś kamieniołom, że to sztuczna „dziura” w ziemi. Ale tak nie jest – ma pochodzenie naturalne! Nie jest to też osuwisko! Chociaż owszem, niewielkie osunięcia mają tu miejsce, ale raczej jest to proces ciągły a nie dynamiczny. Nawet gdy przystaniemy na jej krawędzi będziemy mogli to zauważyć i usłyszeć – po zboczu cały czas „spacerują” odrywane od zboczy fragmenty skał i lądują na jej dnie.
Debrza Groapa Ruginoasa ciągnie się na długość 700 metrów, osiągając maksymalnie 550 metrów szerokości i ponad 200 metrów głębokości. Gdy stanie się na jej górnej krawędzi robi ogromne wrażenie. Ale trzeba uważać – jej krawędzie wiszą w powietrzu! Tak szybko postępuje tu erozja! Naukowcy, jeszcze 30 lat temu, uważali, że postępuje ona z prędkość 20 cm na rok, ale obecnie szacują, że dzieje się to o wiele szybciej – 47 cm na rok. Tym samym krawędź nad którą stałem wykonując niżej zamieszczone zdjęcia, już za 20 lat będzie znajdować się 10 metrów dalej, a za 100 lat aż 50 metrów dalej! Tempo błyskawiczne jak na procesy geologiczne.
To właśnie prawdziwa debrza! Stroma! Głęboka! Dynamiczna! Takiej w Debrzniku nigdy nie było, ale nazwa tej miejscowości, która funkcjonowała przez około 60 lat do takiej formy właśnie nawiązywała.
Zobaczcie jaka tam jest „wąska dolina” i jak strome są zbocza.
Wpływ na to ma oczywiście budowa geologiczna – skały w tym miejscu są niezwykle słabo odporne na erozję – są to w głównej mierze wapienie a także inne skały osadowe tj mułowce, zlepieńce czy piaskowce. Za sprawą wody skała eroduje w bardzo szybkim tempie, na co nie bez wpływu są obecnie również strome zbocza.
Wśród możliwych przyczyn powstanie takiej „anomalii” geomorfologicznej wymienia się czasami również działalność człowieka. Możliwe, że wylesienie obszaru mogło spowodować wzrost erozji gleby w tym miejscu, który zapoczątkował ten proces. Ale mimo wszystko nie sposób powiedzieć by debrza ta powstała w sposób nienaturalny.
Nagranie debrzy, z lotu ptaka, możecie zobaczyć tutaj:
A tak wyglądają szersze okolice debrzy występującej w tym materiale.
PODSUMOWANIE
Niestety „czasy obecne” nie sprzyjają precyzji określeń, a nazwy geograficzne bardzo często wprowadzają w błąd. W Sudetach Zachodnich występuje wiele nazw, które są błędne. Wymienić tu można chociażby „Wąwóz Kamieńczyka„, który wąwozem nie jest (jest gardzielą dolinną). Podobnie „wąwozy” na Pogórzu Kaczawskim tj „Wąwóz Lipa„, „Wąwóz Siedmica” czy „Wąwóz Myśliborski” nie są wąwozami, bo te z definicji są „suche” tzn dnem nie płynie żaden potok lub rzeka.
Pośpiech? Niestety to cecha, które z każdym pokoleniem przybiera na sile. Sam również jej ulegam, stąd pomyłki np na moim profilu. Mam ich świadomość i wiem dlaczego je popełniam – brak odpowiednich nakładów czasu by wszystko dopiąć na ostatni guzik. Grunt to jednak „wrócić” i naprawić błąd. Więc nie bójmy się nigdy zwracać innym uwagę gdy robią błędy! Tym samym to przesłanie dla Was – jeśli w moich materiałach dostrzeżenie błędy, czym prędzej dajcie mi znać! Dziękuję
PS. Debrza to również nazwa osady w świecie gry Wiedźmin 🙂
