Kotlina Jeleniogórska, a zwłaszcza jej południowa część upstrzona jest kopulastymi, granitowymi wzgórzami. Nie są to jednak zwyczajne wzgórza, spora część z nich posiada liczne walory, nie tylko krajobrazowe i przyrodnicze ale i historyczne, kulturowe i architektoniczne.
Lokalizacja Grodnej
Jednym ze wzniesień należących do Wzgórz Łomnickich wyrastających ze zrównanej Kotliny Jeleniogórskiej jest Grodna. Jej wysokości to 506 m. n. p. m. i wznosi się nieopodal małych Marczyc (wieś). Jest to najwyższy szczyt Wzgórz Łomnickich, a co za tym idzie zalicza się do Korony Sudetów Polskich.
Ale poprzestańmy już na geografii, nazwach i liczbach …
Grodna po prawej od zbiornika Sosnówka i na tle wsi o tej samej nazwie.
Na szczycie znajdują się ruiny myśliwskiego zamku Księcia Henryka pochodzącego z I połowy XIX wieku. Wybudował je książe von Reuss z pobliskich Kowar. A skoro na imię mu było Henryk (Heinrich) stąd tez do dzisiaj zamek określa się korzystając z jego prawa własności.
Rodzina von Reuss była jedną z najmożniejszych i najbardziej poważanych rodzin na Śląsku obok takich rodów jak Schaffgotsch, von Reden czy Hochberg. Posiadali również znaczny majątek w sąsiadującej ze Śląskiem Saksonii.
Aby zrozumieć ideę powstania pseudogotyckiej budowli trzeba by rozumieć ówczesne potrzeby i fascynacje możnych epoki, którym w nadzwyczajny sposób, w imię romantyzmu, imponowało średniowiecze i jego architektura. Aby jednak móc osiągnąć pożądany efekt konieczne było również wkomponowanie tej myśli w naturalny krajobraz. Tak w skrócie można określić genezę powstawania założeń pałacowo-parkowych. W tym czasie powstaje w Kotlinie Jeleniogórskiej kilka romantycznych parków krajobrazowych m.in ten założony przez von Reuss’ów. Jego centrum był pałac w Staniszowie Górnym, ale jego zasięg obejmował również okoliczne wzgórza w tym Grodną oraz górę Witoszę w której wydrążone m. in jaskinie. Po cichu mówiło się również, że założyciel parku i opisywanej budowli chciał w ten sposób „pokazać się” w arystokratycznych kręgach. Bowiem bogate rody posiadały znacznie bardziej imponujące włośni jak chociażby Schaffgotsch’owie w przypadku zamku Chojnik, co mogło wywołać niedowartościowanie bądź nawet i zazdrość u księcia Henryka.
Park Krajobrazowy von Reuss’ów zajmował powierzchnię niespełna 200 hektarów i należał do najpiękniejszych i największych w okolicy. Mimo, że posiadał prestiżowych właścicieli z wyższych sfer był otwarty dla turystów i gości z zewnątrz.
Zamek wzniesiono w roku 1806 roku. Początkowo była nim jedynie wieża widokowa i przybudowany do niej niewielki schron myśliwski. 36 lat później schron przebudowany na bardziej okazałą część pałacową.
Tak wygląda dzisiaj wejście do zamku (powyżej)
Tak miały się tutejsze walory w roku 1850.
Przez okno można niegdyś było zajrzeć do zadaszonej izdebki pełniącej funkcję schronu myśliwskiego. Nie było nie wiadomo jak kunsztownie, ale było gdzie usiąść i na czym postawić kufel 🙂 Ów izdebka pełniła funkcję niewielkiego i bardziej prywatnego schroniska gdzie można było się przespać. Pojawiający się tu coraz częściej turyści mogli nabyć strawę i napitek (bardziej skromny poczęstunek). Niegdyś było to bardzo atrakcyjne miejsce, wystarczy spojrzeć na widokówki i litografie poniżej.
Tak wyglądał duch epoki romantycznej na tych terenach 🙂 To musiały być piękne czasy!
To był niewątpliwie piękny zameczek z dwoma izbami, z widowiskową wieżą widokową na którą oczywiście można było się wdrapać i podziwiać szeroką okolice. Wieża posiada typowo gotyckie oblankowanie (tzw. krenelaż), niestety możemy je podziwiać jedynie z dołu, nie zachowały się schody na wieżę (ani jeden schodek). Wysoka jest na ponad 15 metrów.
Może dla jasności umysłu wyprostuję trochę ten „zamek, zameczek”. Otóż nie był to kompletny budynek/obiekt a jedynie jego fragment, niedokończony, stylizowany na ruiny. Można zadać sobie pytanie: po co budować ruiny jak można wybudować coś funkcjonalnego a zarazem pięknego i kompletnego?
Odpowiedź jest prosta. Bogata pruska arystokracja miała dużo czasu a i grosza im nie brakowało, lubowali się natomiast w średniowiecznych klimatach, co było typowe dla epoki romantyzmu. Co za tym idzie, aby uprzyjemnić sobie spacery wybudowali tu i tam troszkę średniowiecznych ruin. Romantycznie. Bogaty może wszystko 🙂
Na pewno na „zamku” wizytowała Izabela Czartoryska, w trakcie swojej kilkumiesięcznej podróży po Dolnym Śląsku i Sudetach w 1816 roku. To dość ważna osobistość wyższych sfer społecznych i politycznych przełomu XVIII i XIX wieku. Zresztą była kochanką samego Stanisława Augusta Poniatowskiego, ostatniego króla Polski i Nikolaya Repnina delegowanego przez carycę Katarzynę aby unicestwiał w Polsce wszelkie przejawy próby wzmocnienia polskiej państwowości w okresie jej „rozbierania”.
Z poziomu zamku dziś widoki są raczej kiepskie. Gdzieś między drzewami przebija się błękit jeziora Sosnówka, ale nijak ma się to w porównaniu z przeszłością. Pruscy właściciele i terenowi decydenci dbali by wzgórza o takim znaczeniu turystycznym jak Grodna były na swoich czubkach wydrzewione, a co za tym idzie piękne widoki dostępne na wyciągnięcie … oka 🙂
Obecnie, mamy tu do czynienia z pewnym kuriozum, a mianowicie zwiedzamy ruiny ruin 🙂 W Kotlinie Jeleniogórskiej nie jest to jednak odosobniony wypadek. Podobne ruiny ruin mamy również w Bukowcu w przypadku zamku Kesselburg (w zasadzie to jedynie wieży) i ruin amfiteatru kilkadziesiąt metrów dalej.
Schodząc stromym niebieskim szlakiem z Grodnej do Marczyc dotrzemy do wyeksponowanych niewysokich skałek z których rozciąga się piękny widok na Karkonosze i Przedgórze Karkonoskie 🙂
