Ten cenny zabytek architektury średniowiecznej w ogóle nie rzuca się w oczy. Zapomniano o nim dawno temu, systematyczne zbliża się do swojego końca, chociaż wciąż stoi. Interesuje się nim garstka osób, pasjonatów – regionalistów czy historyków, dla pozostałych odwiedzających te tereny jest obiektem całkowicie nieistotnym, niedostrzegalnym Dlaczego tak mają się sprawy?
Na wstępie chciałbym dodać bardzo istotny fakt, że wieża rycerska (chociaż poprawniej jest wieża mieszkaln-obronna) jest elementem założenia dworskiego w Starej Łomnicy nazywanego „Dworem Średnim w Starej Łomnicy„. Ze względu na charakter tego artykułu mniejszą część poświęcę samemu budynkowi dworskiemu a skontruję uwagę czytelników na wieży. Niniejsze działanie ma na celu podkreślić wagę i rolę wieży, która jest obiektem starszym od dworu o dwa wieki.
UWAGA! Występujące w tekście wielokrotnie „z XIV wieku” nie jest potwierdzeniem, że ten obiekt posiada taki rodowód. Stosując ten zabieg opieram się na najczęściej uznawanym datowaniu budowli, choć jest możliwe, że również wybudowano ją w początkach wieku kolejnego.
KOTLINA KŁODZKA
Myśląc o Kotlinie kłodzkiej pod kątem zabytkowej architektury średniowiecznej dość szybko powinniśmy dotrzeć do Bystrzycy Kłodzkiej – miejscowości słynącej ze świetnie zachowanych miejskich murów oraz trzech wież obronnych pochodzących jeszcze z XIV wieku.
STARA ŁOMNICA
Około 8 km na północny-zachód od Bystrzycy Kłodzkiej znajduje się wieś Stara Łomnica. Pierwsze wzmianki o tej miejscowości pochodzą z 2. dekady XIV wieku, a jeszcze w pierwszej połowie tegoż wieku osiedlili się w niej członkowie rodziny von Pannwitz (lub Pannewitz, Panwitz), za sprawą Wolframa von Pannwitza. Byli Serbołużyczanami (Serbami łużyckimi) i pochodzili z Łużyc, spod Budziszyna. W wersji słowiańskiej to Paniowicowie lub Panewiczowie. Miejscowością z której się wywodzili była saksońska wieś Pannewitz am Taucher (górnołużyckie. Panecy), choć ze względu na kilka miejscowości o tej samej nazwie nie da się ustalić, która była tą główną. Co ciekawe, również w powiecie trzebnickim na Dolnym Śląsku istnieje wieś Paniowice (niem. Pannwitz)., która to nazwa pochodzi od tego rodu.
O tym szlacheckim rodzie, który zapisał się na kartach historii zarówno Łużyc jak i Śląska oraz Ziemi Kłodzkiej, bardzo mądre zdanie napisał Tomasz Jurek (w swojej pracy „Rodzina von Pannewitz. Awans i kariera Niemców na Śląsku w XIII-XIV w.”) jako o rodzinie, „(…)która zrobiła wprawdzie znaczną, ale bynajmniej nie wyjątkową karierę.(…)”.
W tym miejscu dodam informację poboczną ponieważ często podchodzimy do rodów o niemieckich nazwach jak np von Pannwitz jako do rodów niemieckich. Tymczasem część z nich (albo i większość) to rody słowiańskie, serbołużyckie, które w toku dziejów uległy germanizacji. Poprawniej byłoby powiedzieć że są to rody z kręgu kultury niemieckojęzycznej.
HISTORIA
W połowie XIV wieku król Czech Jan Luksemburski przekazał wieś członkom rodu von Pannwitz, a Ci najprawdopodobniej pod koniec tegoż wieku, na niewielkim pagórku wybudowali wieżę o charakterze obronno-mieszkalnym. Zasługą śląskich Pannwitzów było obeznanie w sprawach polskich, które miały spore znaczenie dla Luksemburczyka spoglądającego w stronę Krakowa. W pewnym momencie Wolfram był nawet burgrabią (starostą) Ziemi Kłodzkiej (od 1341 do 1347r.). Tak więc nadanie ziem rodzinie Pannewitzów miało miejsce w 3. lub 4. dekadzie XIV wieku. Jak pisze autor Tomasz Jurek, w połowie XIV wieku „(…)dobra rodzinne urosły w Kłodzkiem szybko do rozmiarów sporego latyfundiumz z dwoma miasteczkami, zamkami i ponad dwudziestu wsiami (…)”.
Herb rodu Pannwitz
Ale wróćmy do wieży 🙂
Dokładna data budowy nie jest znana, nie istnieją żadne źródła które by uściśliły moment budowy. Być może budowla została wzniesiona nawet na początku XV wieku. Wiadomo natomiast, że w 1409 roku Konrad z rodu Pannwitzów nazywał już siebie w sposób („Konrad von der Lomnicz”), który każe myśleć, że istniała już w tym momencie siedziba w Starej Łomnicy.
Jeszcze w wieku XV siedziba została powiększona o kolejny budynek oraz mur obwodowy, który utworzył dziedziniec. Wspomniany „kolejny budynek” rozstał rozbudowany w 2. połowie XVI wieku i powstał obiekt, który obecnie jest „Dworem Środkowym w Starej Łomnicy” (więcej o tym obiekcie poniżej). Bardzo prawdopodobne, że powstały wtedy również inne budynki, ale niestety nie są one udokumentowane. Do dziś nie ostał się również mur obwodowy od strony wschodniej i północnej, a jedynie niewielki fragment od strony południowej.
W 1617 wieżę strawił pożar, ale została od razu odbudowana. Ród von Pannwitz był właścicielem Dworu Średniego (wraz z więżą) do 1625 roku, kiedy to za popieranie buntu przeciwko cesarzowi zostali go za karę pozbawieni. Niedługo później obiekt trafił w ręce austriackiej szlachty.
DWÓR
Jak wspominałem wyżej pierwszy obiekt w tym miejscu powstał jeszcze w XV wieku, najprawdopodobniej, ale został rozbudowany w dwór w 2. połowie wieku kolejnego.
Ten renesansowy budynek dziś prezentuje się dość przeciętnie, choć nieprzeciętnie prezentują się dwa rzędy kartuszy umieszczone nad portalem wejściowym. Pierwszym od lewej, w górnym rzędzie jest herb Pannewitzów, ale można tu również zobaczyć herb Habsburgów.
Na teren zespołu dworskiego, bo tak należy nazwać, to co tutaj się znajduje, wprowadza brama wjazdowa, Wygląda na bardziej współczesną.
Obecnie jest w rękach prywatnych, podobnie jak i wieża zlokalizowana „na tyłach” obiektu, która stanowi budynek gospodarczy.
WIEŻA
Wtopiona jest w wiejski krajobraz, między kurnik (który najprawdopodobniej jest wewnątrz), garaże , szopy i maszyny rolnicze. Nie rzuca się w oczy.
Jak na obiekt posiadający ponad 600 lat posiada stosunkowo oryginalny wygląd, choć również była przebudowywana. Niestety do naszych czasów nie przetrwało dobudowane od zewnątrz wejście po schodach prowadzące na 1. piętro. Widać je na starym planie zamieszczonym poniżej.
Źródło: Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Małgorzata Chorowska, Wrocław 2003
Jest wysoka na 14 metrów. Wybudowano ją na planie prostokąta o bokach około 11×13 metrów. Pierwotnie miała 4 kondygnacje, co widać na załączonym planie, ale dokonano przebudowy na 5. kondygnacji. Dokonano tego najprawdopodobniej podczas odbudowy wieży po pożarze z 1617 roku. Pierwotnie pierwsze piętro posiadało 6 metrów wysokości, i to właśnie je podzielono na 2 kondygnacje. na pater prowadziło osobne wejście. możecie je zobaczyć na fotografii poniżej. Widać na nim również jak przebiegały nieistniejące już schody prowadzące na wyższe piętra.
Nie da się jej zwiedzić, chociaż bardzo możliwe, że właściciele poproszeni o taką możliwość zezwolą na zaglądnięcie do środka, podobno są mili i nie robią kłopotu. Pod wieżę można dotrzeć najłatwiej od strony ulicy, ale trzeba się wspiąć po stromej skarpie. Chociaż i z tej perspektywy nie da się zbyt wiele zobaczyć, a już absolutnie nie da się wieży obejść dookoła – wszędzie pojawiają się płoty i siatki, a teren jest dość mocno zaśmiecony.
Kilka zdjęć ze środku, z roku 2005 możecie znaleźć tutaj: https://zamkomania.pl/lomnica.php
Do wieży dobudowano w przeszłości niewysokie budynki gospodarcze, które są obecnie w lekkiej ruinie. Ich południowe ściany zawierają w sobie resztki muru obwodowego sprzed wieków. Również skarpa, przy drodze zdaje się kryć dawny kamienny fundament wieży.
Okna wieży rozstawione są dość chaotycznie.
W kolejnym akapicie możecie zobaczyć nagranie co znajduje się w środku, ale dodam od razu, że … niewiele (niewiele ponad gruz, stare opony itd).
Podejście pod wieżę od północy ograniczają płoty i krzaki, a dodatkowo teren prywatny. Podczas robienia zdjęć zostałem wykrzyczany już z daleka, że to teren prywatny.
Około 20 metrów na południe od wieży znajduje się zarośnięty staw. Ciekawe czy nie jest on pozostałością po istnieniu fosy w okresie świetności wieży?
STAN TECHNICZNY
Jest kiepski. Obiekt został całkowicie zapomniany przez władze. Nie wiadomo kiedy były prowadzone tam jakiekolwiek prace zabezpieczające. Właściciel wzmocnił obiekt co pozwoliło mu dotrwać do naszych czasów, ale jego przyszłość jest niepewna i przy dalszym braku zainteresowania obiekt może zawali się za kilka może kilkanaście lat,
Czy fakt, że obiekt jest własnością prywatną sprawił, że władze o nim zapomniały? Nie powinno tak być, w końcu w dalszym ciągu to zabytek! I to nie byle jaki! Tego typu wież mieszkalno – obronnych nie mamy zbyt wielu na terenie Polski,
NAGRANIA
Do środka dobudowanych do wieży obiektów można zajrzeć przez sporych rozmiarów dziury w murze. To co jednak można zobaczyć wewnątrz nie jest jednak porządnym widokiem. Tak to wygląda:
BIBLIOGRAFIA:
1. Rodzina von Pannewitz. Awans i kariera Niemców na Śląsku w XIII-XIV w., Tomasz Jurek, 1990
2. Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Małgorzata Chorowska, Wrocław 2003
3. https://zamkomania.pl/lomnica.php
