W najwyższych partiach Sudetów występuje wiele różnych gatunków borówek. Ale oprócz nich, żyją tutaj również podobne do nich, choć niebędące borówkami, bażyny czarne. Niełatwo je jednak spotkać na swojej drodze. W Sudetach ich występowanie ogranicza się do Karkonoszy, Masywu Śnieżnika, Gór izerskich, Wysokiego Jesionika oraz Gór Bystrzyckich. Łatwiej o spotkanie z nimi na północy kraju – w pasie pojezierzy.
WRZOSOWATE
To dość liczna w rodzaje i gatunki rodzina roślin do której na świecie zalicza się około 4 tysiące gatunków sklasyfikowane w 126 rodzajach. W Polsce występują przedstawiciele 13 rodzajów.
Do tej rodziny zalicza się oczywiście wrzosy i wrzoście, ale również wszystkie krajowe borówki, a także różaneczniki (czyli popularne rododendrony). Osoby biegłe w świecie przyrody i rodzimych gatunków mogą kojarzyć innych przedstawiciele z tej rodziny – gruszyczki, gruszyczniki czy modrzewnice. Do tej rodziny nalezą również bażyny.
BAŻYNA (Empetrum)
Do tego rodzaju zalicza się, w zależności od ujęcia, od 3 do 18 gatunków. Sporo rozbieżność prawda? Zaraz postaram się to wyjaśnić. W Polsce występują 2 gatunki bażyn: bażyna czarna oraz bażyna czarna obupłciowa. Naukowcy są jednak podzieleni na takich, którzy rozróżniają te gatunki oraz na tych, którzy uważają, że bażyna czarna obupłciowa jest jedynie podgatunkiem. Podobnie ma się rzez z innymi gatunkami w różnych obszarach świata – stąd wspomniana rozpiętość pomiędzy 3 a 18 gatunkami w rodzaju.
Sama nazwa rodzajowa jest bardzo ciekawa i w pewien sposób opisuje już charakter miejsc w których występują te rośliny. W łacińskim słowie „empetrum” znajduje się słowo „petra” oznaczające skałę. Nazwa rodzajowa zatem mówi, że rośliny te lubią rosnąć … między skałami.
BAŻYNA CZARNA
(Empetrum nigrum)
Z pewnością niektórzy, przy pierwszym spotkaniu z tą rośliną, nazwali by ją borówką. Szczególnie owoce mogą przypominać borówki. Ale gdy przypatrzymy się uważnie liściom tej rośliny dostrzeżemy już ogromną różnicę.
I tu warto wprowadzić ciekawe pojęcie – psychrofit. Bażyna czarna jest psychrofitem czyli rośliną o budowie kseromorficznej. Tym mianem nazywa się rośliny, które swoją budowę dopasowało do trudnych warunków funkcjonowania przejawiających się niską wilgotnością, problemem z dostępem do wody, oraz chłodnym klimatem. Do takich roślin możemy zaliczyć chociażby drzewa iglaste tj świerk, sosna, jodła czy modrzew, których liście przybrały szpilkowaty kształt. Bażyna jest przykładem tej samej adaptacji do surowych warunków życia – jej liście również są szpilkowate.
OWOCE BAŻYNY
W tym miejscu zaznaczę, że w Polsce bażyny są roślinami objętymi częściową ochroną prawną, a co za tym idzie ich pozyskiwanie jest nielegalne.
Ich owoce są mocniej spłaszczone w porównaniu do np borówki czernicy czy borówki brusznicy. Wyrastają po kilka sztuk z jednego miejsca. Są również bardziej czarne od borówki czernicy, która jest bardziej niebieskawa. Być może stąd bierze się niemiecka nazwa na bażyny czarne „Krähenbeeren” czyli w tłumaczeniu na język polski „krucze jagody„.
Na stanowisku na którym je spotkałem rosły setki jak nie tysiące krzewinek bażyny czarnej z których każda wydała mnóstwo owoców
Ich właściwości są wyjątkowo prozdrowotne. Zawierają ogromne ilości witaminy C, a także mnóstwo antyoksydantów (jeszcze więcej niż borówka czernica). Długo można by o tym pisać, ale jak wpiszecie w wyszukiwarce właściwości bażyny to dostanie kompleksowe wyniki w tej kwestii. Nie będę ich kopiował.
WYSTĘPOWANIE
Na Dolnym Śląsku można ją spotkać tylko w górach.
W Sudetach jest rzadka. To znaczy występuje, aż w kilku pasmach górskich, ale w porównaniu z występowaniem np. borówki czernicy jest o wiele rzadziej spotykana. W zasadzie spotykać ją można w kilkudziesięciu miejscach. Większość na rozproszonych stanowiskach w Karkonoszach w zbiorowiskach zwanych wysokogórskimi borówczyskami bażynowymi. Obok niej rosną borówki czernice i borówki brusznicy jak również wrzos pospolity. można ją spotkać jak porasta półki skalne lub strome zbocza kotłów polodowcowych m. in. zbocza Kotła Wielkiego Stawu.
Ale z perspektywy szlaków, przeciętny wędrowiec jej nie spotka – dobrze się ukrywa przed wzrokiem przypadkowych osób. Oprócz Karkonoszy rośnie w Wysokim Jesioniku, Masywie Śnieżnika, w Górach Izerskich. Ponoć można ją spotkać również w Górach Bystrzyckich, podejrzewam, że w bliskim sąsiedztwie obszarów torfowiskowych. W literaturze można również znaleźć informacje, że występuje w Górach Stołowych. Z tego co udało mi się ustalić, w latach 90-tych kilka krzewin było odnalezionych na Wielkim Torfowisku Batorowskim, ale w późniejszych latach już nie były notowane. Nie wiem jak sytuacja wygląda obecnie.
Na niektórych obszarach można ich spotkać całe setki, ale w Sudetach takich miejsc nie będzie wiele. Wszystkie te miejsca są dzikie i nie sięga tam masowa turystyka.
Oprócz Sudetów występuje również w Tatrach, w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej i w Bieszczadach.
W centralnej Polsce nie występuje wcale, w południowej, za wyjątkiem obszarów górskich, również nie.
GATUNKI PODOBNE
Nie podejmę się próby oceny czy w przypadku Sudetów mamy do czynienia z gatunkiem bażyny czarnej czy bażyny czarnej obupłciowej. Różnice morfologiczne są subtelne, druga z wymienionych ma nieco krótsze listki. Materiał ten nie jest jednak stricte naukowym, więc nie widzę potrzeby aby wchodzić w ten temat tak głęboko.
GALERIA
