Na wjeździe do wsi Česká Metuje, znajdującej się w czeskich partiach Gór Stołowych stoi przy drodze piękny kamienny krzyż. To jeden z krzyży nazywanych pokutnymi, lub trafniej krzyżami pojednania. Czesi chwalą się, że to jeden z najlepiej zachowanych i najciekawszych tego typu zabytków w całym kraju. Przyjrzyjmy mu się bliżej …
Česká Metuje
To wieś leżąca u podnóża znanej góry stołowej Ostaš, w obrębie której znajdują się dwa skalne labirynty, często odwiedzane przez turystów. Wieś oddalona jest od tego szczytu o 2-3 kilometry, w kierunku południowo wschodnim.
KAMIENNE KRZYŻE POJEDNANIA
Znamy je z terenów Polski, przede wszystkim ze Śląska, ale nie tylko. Zachowało się ich u nas ponad 600, ale u Czechów ponad dwukrotnie więcej! W przeszłości, nazywano je krzyżami pokutnymi, chociaż nie było to precyzyjne określenie. W ogromnym uproszczeniu stawiane były przez mordercę w miejscu zbrodni, co oczywiście działo się po procesie sądowym, podczas którego zabójca pojednywał się z rodziną ofiary za pomocą umowy kompozytowej. Na jej mocy zobowiązany był zapewnić byt rodzinie zamordowanego. Oczywiście nie wszystkie krzyże się wpisują w tą definicję. Większość z nich owszem, ale są i przypadki zupełnie inne np stawiania kamiennych krzyży przez ludność społeczną w miejscu gdzie umarł ktoś ważny, gdzieś ktoś został zamordowany, ale nie ujęto sprawcy. Większość z nich pochodzi jeszcze z okresu średniowiecza, ale najstarsze nawet z wieku XIX!
Tradycja stawiania takich krzyży przywędrowała na te tereny wraz z osadnictwem zachodnim. Nie tylko ludność migrowała, ale również system sądowniczy, prawa i zwyczaje.
KRZYŻ Z TOPOREM I 6 PALCÓW …
Wiele z krzyży ma enigmatyczną i nie poznaną przeszłość, ale w przypadku krzyża ze wsi Česká Metuje, wiemy dość dużo, choć oczywiście nie wszystko. Znajdują się na nim wyryte napisy, najprawdopodobniej data jego wystawienia oraz ryt określający co się wydarzyło i w jaki sposób zginął człowiek, któremu owy krzyż postawiono.
Na jego odwrocie (względem drogi) można zobaczyć czytelny ryt postaci ludzkiej z wyciągniętą do przodu dłonią, za którą znajduje się topór. Można to zinterpretować jako osobę uciekają przed napastnikiem z toporem (albo siekierą). Sprawa jest całkiem klarowna.
Ale przyjrzyjcie się uważnie dłoni osoby uciekającej …
Tutaj dodaje zdjęcie mocniej wykontrastowane, by było to łatwiej zobaczyć.
Zdaje się, że posiada 6 palców u dłoni! Zastanawiając się przez chwilę, można dojść do wniosku, że któryś z palców został dorobiony w między czasie, ale gdy przyjrzymy się jaki jest rozstaw między nimi to usuwając którykolwiek z nich okaże się, że jest spora luka i dłoń będzie wyglądać nienaturalnie. Ale oczywiście nie da się tego wykluczyć …
Topór widoczny na krzyżu to narzędzie zbrodni, i to niewiele można dodać do tej sprawy.
Jego wymiary to 102x110x36cm i wykonany jest z piaskowca. Skoro to Góry Stołowe, to jest go tu całe mnóstwo i niemal w każde wiosce można znaleźć mniejsze lub większe kamieniołomy tego surowca.
ILE MA LAT?
Powszechnie uważa się, że wyryte na froncie krzyża litery „MCCCCCI” oznaczają datę postawienia krzyża.
Te litery to oczywiście cyfry rzymskie gdzie M oznacza 1000, C to 100, a I to jeden. Mnie zastanawia dlaczego nie wykorzystali litery D, która oznacza liczbę 500, byłoby mniej do rycia w kamieniu, a efekt ten sam. Ale zostawmy te rozmyślania. Mamy tutaj zatem datę 1501 i przyjmuje się, że to data wystawienia krzyża. Czyli w roku 2023 krzyż liczy już sobie 522 lata! Szmat czasu!
CO MÓWIĄ WYRYTE NAPISY!
Ciężko je już rozczytać, ale jest to wykonalne. Dokładnie brzmią one: „ZDE TELO ODNATO ZEMIJ ANNO MCCCCCI 10 LEDA ELIAS JAN SYN ZA ZAPLATU JI DATA ODPOCIE V POKOJI”.
Nawet nie tłumacząc tego na język polski zrozumiemy co tu napisano. „Telo” to „ciało”, więc jest tu mowa o zabitym, którego ciało tu poległo w roku 1501 roku, oraz o tym, żeby odpoczywał w pokoju, wspomniane też są personalia osoby, która z tego co rozumiem była synem zamordowanego (?). Nie do końca jest to spójne w tym fragmencie, bo mowa jest jeszcze o jakiejś zapłacie. Ciężko połączyć tu wszystkie kropki i mieć pewność o co chodziło.
SZWEDZKI WOJAK?
Często można się spotkać z określaniem tego krzyża jako „Schwedenkreuz”. Według ludowych opowiadań i legend miał tu zostać zamordowany „švédský voják” (szwedzki żołnierz). Same ryty na krzyżu zdają, się jednak temu przeczyć, ale mimo wszystko ciekawe jest pochodzenie tej koncepcji.
PODSUMOWANIE
Nie da się ukryć, że krzyż ten jest bardzo osobliwy i unikatowy. Wyróżnia go spora ilość napisów, ale również pięknie widocznie do dziś ryty topora oraz uciekającej postaci z domniemanymi 6-cioma palcami. Czesi uważają ten zabytek, za jeden z najlepiej zachowanych kamiennych krzyży na terenie całych Czech, i nie ma co się im dziwić.
A z okolic krzyża są piękne widoki na najwyższe partie Gór Stołowych – na Szczeliniec Wielki i Szczeliniec Mały, a także na całe stoliwo Skalniaka (z Błędnymi Skałami oraz reliktami fortu na górze Ptak).
