Tą piękną roślinę można właśnie spotkać jak kwitnie w karkonoskich kotłach polodowcowych. Ale jej obserwacja nie należy do najprostszych – występuje bowiem stosunkowo rzadko, zdecydowanie rzadziej niż jej jesienna kuzynka goryczka trojeściowa. W Karkonoszach jednak można ją spotkać w sąsiedztwie kilku szlaków turystycznych! Przyjrzyjmy się jej uważniej.
GORYCZKOWATE
W Polsce można spotkać gatunki należące do czterech rodzajów przynależnych do tej rodziny. Najliczniejsze jeśli chodzi o ilość gatunków są goryczki i goryczuszki. Oprócz nich występuje jeszcze kilka gatunków centurii i jeden jedyny gatunek z rodzaju niebielistka czyli bohaterka dzisiejszego materiału – niebielistka trwała! Najliczniejszą i najbardziej rozpoznawalną jest goryczka trojeściowa.
Wszystkie gatunki z rodziny goryczkowatych są w Polsce objęte ochroną prawną (ścisłą lub częściową). To przede wszystkim gatunki, które występują w górach.
NIEBIELISTKA TRWAŁA
(Swertia perennis)
NIEBIELISTKA TRWAŁA
Nazywana bywa również swercją trwałą. Nazwa ta pochodzi od nazwy łacińskiej, która z kolei jest pamiątką po holenderskim botaniku Emanuelu Swercie. Wyjaśnienie polskiej nazwy jest nieco trudniejsze i jedynie hipotetyczne. Uważa się, że uszkodzone (np. przez zadeptanie) liście tej rośliny przyjmują kolor niebiesko-atramentowy.
Jest gatunkiem rodzimym w Eurazji. W Polsce występuje przede wszystkim w górach Karpat i Sudetów, oraz na niżu – przede wszystkim na wschodzie kraju: na Roztoczu i w okolicach Zamościa. odizolowane populacje spotkać można również w Wielkopolsce, na Kujawach czy Mazurach.
Jeśli chodzi o góry, to rośnie przeważnie w reglu górnym aż po piętro kosodrzewiny. Wszystkie moje spotkania z tym gatunkiem to pogranicze wymienionych pięter roślinności z naciskiem jednak na piętro kosodrzewiny, przeważnie na lekko podmokłym gruncie, przy źródliskach potoków lub na torfowiskach.
W Sudetach obserwowana była tylko i wyłącznie w Karkonoszach, w kotłach polodowcowych. Moje spotkania ograniczają się do Kotła Wielkiego Stawu oraz Śnieżnych Kotłów, ale rośnie również w Czarnym Kotle Jagniątkowskim i najprawdopodobniej również w Kotle Małego Stawu oraz Kotle Łomniczki (tak podają materiały edukacyjne Karkonoskiego Parku Narodowego). W opracowaniach naukowych poświęconych badaniom tego gatunku wyczytałem, że zasiedla również łąki w okolicach Strzechy Akademickiej (Hala Złotówka). Najwyżej w Karkonoszach spotykana była na wysokości 1430 m n. p. m. Zajmuje podobne siedlisko co tojad sudecki i też czasami można je spotkać obok siebie.
W Karkonoszach zdarzało mi się napotykać znaczne populacje tej rośliny, nawet do kilkuset roślin na niewielkim obszarze. Okres ich kwitnienia przypada na pierwszą połowę lipca i kończy się we wrześniu. W kilku miejscach rośnie przy samym szlaku turystycznym.
Poniżej zdjęcie niebielistki trwałej ze Śnieżką w tle.
W specjalistycznych opracowaniach odnalazłem m.in. taki fragment poświęcony populacji niebielistki trwałej w Polsce: „(…) W Polsce wg przyjętej przez Rutkowskiego (2004) skali częstości występowania niebielistkę (S. perennis subsp. perennis) określić należy jako gatunek rzadki (10-100 stanowisk) a nawet bardzo rzadki (1-10 stanowisk). Zanik jej stanowisk jest związany przede wszystkim z niszczeniem i utratą siedlisk (torfowisk), w górach dodatkowo jest to presja turystyczna (Lienert 2002b,c, 2003, własne obserwacje).” (źródło: https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/7291/1/U_Biereznoj-Bazille_Historie_zyciowe_i_filogeografia_niebielistki_trwalej_Swertia%20perennis_PhD.pdf)
WYGLĄD
W Polsce występują dwa podgatunki niebielistki trwałej. Nizinne dorastają do 60 cm wysokości, natomiast górski (niebielistka alpejska) dorasta jedynie do 35 cm wysokości. W górach rośliny prowadzą oszczędną strategię przetrwania tj są niższe, ale również mają krótsze kwiatostany i mniej kwiatów niż osobniki rosnące na niżu. Ze względu na te adaptacje gatunek jest jest ciekawym pod kątem badań.
Posiada piękne, charakterystyczne, fioletowe kwiaty w kształcie gwiazdek.
Jest rośliną miododajną, zapylaną przez muchówki, ale często zaglądają do niej również przedstawiciele błonkoskrzydłych tj. trzmiele czy trzmielce, a także chrząszcze.